रविवार, २२ मार्च, २००९

"नार्को ऍनालिसिस' आहे तरी काय?

मानवी हक्क आयोगाच्या निर्बंधांमुळे आणि निगरगट्ट बनलेल्या आरोपींमुळे पोलिसांच्या नेहमीच्या तपास पद्धतीतून गुन्ह्यांची उकल होण्याचे प्रमाण घटत आहे. त्यामुळे आता साध्या साध्या प्रकारांतही आरोपीच्या ब्रेन मॅपिंग, लाय डिटेक्‍टर आणि नार्को ऍनालिसिस अशा चाचण्या घेतल्या जातात.
अलीकडे त्यांतील नार्को चाचणीचे प्रमाण वाढत आहे. या चाचणीला कायदेशीर आधार नसला, तरी पोलिसांना तपासाची दिशा मिळण्यास उपयोग होतो. सामान्य स्थितीत आरोपी खरे बोलेलच याची खात्री नसते; कारण तो मनावर ताबा ठेवून असतो. त्याच्याकडून सत्य बाहेर काढण्यासाठी त्याची जागृती पातळी (कॉन्शस लेव्हल) कमी करावी लागते. त्या वेळी तो खरे बोलण्याची शक्‍यता अधिक असते. बंगळूरच्या फॉरेन्सिक सायन्स लॅबोरेटरीमध्ये ही चाचणी घेतली जाते. आता मुंबईतही अशी चाचणी घेण्याची सोय उपलब्ध झाली आहे. यामध्ये एक प्रकारे आरोपीला भूलच दिली जाते. तीन ग्रॅम सोडियम पॅन्थॉल तीन हजार मिलिग्रॅम पाण्यात मिसळून, त्या द्रावणाचा दहा टक्के डोस चाचणीसाठी आणलेल्या आरोपीला दिला जातो. संबंधित व्यक्ती तीन तास त्याच्या अमलाखाली राहू शकते. या वेळात तिच्याकडे चौकशी केली जाते. त्यामध्ये अनेकदा असंबद्ध बरळण्याचे प्रकारही होतात. ही चाचणी घेताना तपास अधिकारी आणि भूलतज्ज्ञ उपस्थित असतात. या चाचणीचा व्यक्तीच्या स्मृती, बुद्धी व एकूणच प्रकृतीवर काहीही परिणाम होत नाही. भुलीचा डोस ठरविताना व्यक्तीचे वय, लिंग, शरीरयष्टी यांचा विचार केला जातो. हा डोस जास्त झाला, तर व्यक्ती कोमात जाऊ शकते.या चाचणीला कायदेशीर आधार मात्र नाही. चाचणीत आरोपीने दिलेली कबुली त्याच्याविरुद्ध अगर इतर कोणाविरुद्धही न्यायालयात पुरावा म्हणून वापरता येत नाही. गुन्हा सिद्ध करण्यासाठी इतर पुरावे सादर करावेच लागतात. अमेरिका आणि ब्रिटनसारख्या देशांतही या चाचणीला कायदेशीर मान्यता नाही. ही चाचणी घेण्यासाठी संबंधित न्यायालयाची परवानगी आणि आरोपीची संमती घेणे आवश्‍यक असते. ही चाचणी तशी खर्चिकच. पूर्वी खूप गंभीर आणि गुंतागुंतीच्या प्रकरणातच तिचा वापर व्हायचा. आता मात्र साध्या साध्या प्रकरणांतही या चाचणीची मागणी होऊ लागली आहे.

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत: