हॅम रेडिओची कर्तबगारी!

जगाच्या पाठीवरील कोणतीही अद्ययावत संदेशवहन यंत्रणा कधीही बंद पडू शकते; पण "हॅम' कधीही, कोणत्याही स्थितीत बंद पडू शकत नाही, मुंबईत उपनगरी रेल्वेगाड्यांमध्ये बॉम्बस्फोट झाल्यावर दूरध्वनी व मोबाईल यंत्रणा तीन तासांहून अधिक काळ बंद राहिली. या स्थितीत पोलिस, रुग्णालये, रेल्वे प्रशासन व अन्य घटकांपर्यंत हॅम यंत्रणा पोचू शकल्याने माहितीची देवाणघेवाण झाली. किल्लारी व गुजरातमधील भूकंपांच्या काळातही या यंत्रणेने महत्त्वाची कामगिरी केली. आता त्याही पुढे जाऊन आपले शास्त्रज्ञ आणि थोर पुरुषांची माहिती जगभर पोचविण्यो काम ही हौशी "हॅम रेडिओ ऑपरेटर' मंडळी करू लागली आहे.
"हॅम' म्हणजे काय?
"हॅम' हे व्यक्तिगत "हौशी रेडिओ स्टेशन' असून, त्यासाठी दूरसंचार विभागाची मान्यता लागते. 14 वर्षांवरील कोणालाही याचे प्राथमिक ज्ञान घेऊन परीक्षा देता येते. त्यात उत्तीर्ण झाल्यावर तो "हॅम' होऊ शकतो. ही बिनतारी संदेश यंत्रणेसारखीच यंत्रणा आहे आणि तिच्या वापरासाठी सांकेतिक भाषाही आहे. जगात ही सांकेतिक भाषा प्रमाण मानली जात असल्याने स्थानिक भाषेची अडचण न येता संपर्क साधता येतो. परिणामी संदेशाची देवाणघेवाण सुलभ होते.
"हॅम'
"हॅम'वरून पाठवलेला संदेश पृथ्वीभोवतालच्या वातावरणाला तटून परत फिरतो आणि त्या कक्षेतील अन्य "हॅम'ला जाऊन मिळतो. भारतातील एखाद्या व्यक्तीने देशातच आणीबाणीच्या प्रसंगी पाठवलेला संदेश वातावरणातील त्या वेळच्या स्थितीमुळे कदाचित मिळणार नाही; पण अनुकूल वातावरण असलेल्या कोणत्याही ठिकाणच्या "हॅम'वर तो जाऊन पोचतोच. अतिशय तातडीचा किंवा आणीबाणीचा प्रसंग असेल, तर ज्याला संदेश मिळाला तो अन्य मार्गाने मदत पोचवण्याचा प्रयत्न करतो.
"हॅम'मुळे वाचले "त्या' चौघांचे प्राण...
1985 मध्ये हिमालयातील "के-टू' शिखरावरील मोहिमेत फसलेल्या पोलंड, कॅनडा, हॉलंड व इटलीच्या चार गिर्यारोहकांना कोल्हापुरातील हॅम रेडिओद्वारे यशस्वी मदत करण्यात आली. हे चौघे मोठ्या हिमवादळात सापडले होते. गिर्यारोहकांपैकी एकाने "हॅम'द्वारे संपर्क सुरू केला. तो संदेश येथील आर. के. नगरमध्ये सुहास सामंत यांच्या सेटवर मिळाला. त्यांनी हा संदेश स्वीकारून संबंधित सर्व घटकांना त्याबाबत माहिती दिली. त्यानंतर हेलिकॉप्टरद्वारे सहा ते सात दिवस या गिर्यारोहकांचा शोध सुरू राहिला. या काळात हिमवादळात अडकलेल्या या गिर्यारोहकांचा केवळ कोल्हापूरशी संपर्क होता आणि तोच त्यांना जीवदान देणारा ठरला.
हॅम रेडिओवर छत्रपतींचा इतिहास
स्वराज्याचे संस्थापक छत्रपती श्री शिवाजी महाराजांचा जाज्वल्य इतिहास हॅम रेडिओच्या माध्यमातून सातासमुद्रापार पोचला आहे. छत्रपतींचे जन्मस्थान असलेल्या शिवनेरी किल्ल्यावरून थेट प्रक्षेपण झाले. नगरचे उपजिल्हाधिकारी दत्ता देवगावकर त्यांच्या चार सहकाऱ्यांनी यासाठी विशेष परिश्रम घेतले. यासाठी शिवनेरी किल्ल्यावर रेडिओ स्टेशन उभारण्यात आले होते. या प्रयोगासाठी श्री. देवगावकर यांना सुहास सामंत (कोल्हापूर), अशोक कुलकर्णी (बेळगाव), प्रशांत कोळी (ठाणे) यांचे मोलाचे सहकार्य मिळाले. यापूर्वी देवगावकर यांनी जगदीशचंद्र बोस यांची माहिती हॅम रेडिओवरून दिली होती. नोव्हेंबरमध्ये झाशीच्या किल्ल्यावरून झाशीच्या राणीचा इतिहास व डिसेंबरमध्ये अहमदाबाद जवळील लोथल गावातून सिंधू संस्कृतीची माहिती प्रसारित करणार असल्याचे श्री. देवगावकर यांनी सांगितले. हॅमबद्दल अधिक माहितीसाठी श्री. देवगावकर यांच्याशी (9422083073) संपर्क साधावा. ई-मेल संपर्क ः datta_anr@dataone.in OR dattatry_anr@sancharnet.in